Útræn öfl

Útræn öfl eru öfl sem vinna stöðugt að því að brjóta niður yfirborð jarðar. Útræn öfl eru skipt veðrun og rof. Veðrun er molnun bergs og rof flytur til efna sem við hana myndast. Mikilvitrkustu útrænu öflin eru veðrun og rof sem vatn,vindar og jöklar valda. Það eru til allskonar Veðrunir og rof til dæmis afl veðrun, efna veðrun, lífræn veðrun, vatns rof, vind rof, og jökul rof.VeðranirEfnaveðrun Efna veðrun er þegar berg grotnar niður fyrir áhrifum efna sem eru uppleyst í regni eða grunnvatni.Veðrun af völdum líffveraPlöntur og dýr bora sig inn í berg eða skríða inn um rifur og losa bergið. Jurtætur losa einnig um jarðveg. Ánaðmaðkar eru góð dæmi um jarðvegslosara.HitabrigðaveðrunÞótt berg þolir yfirleitt ekki hita, getur hitamunur þanið út eða dregið saman og ysta skorpan fallið af. Eyðumerkursandarnir eru yfirleitt tilkommir vegna slíkra veðrunar.FrostveðrunEf vatn frýs í holrými þenst það út um 9% og þrýstir af miklum krafti og mylur sprungið eða holótt berg.FrostverkanirFrostverkir eru þegar jarðvegur frýs á veturna og myndar klakhelli, við þensluna lyftast litlir steinar upp. Við síendurtekninguna mun frosts og þíðu þrýstir vatnið einnig til hliðanna og bungur landslagið. Þúfur og melar má nefna sem dæmi auk þess sem jarðskrið, frostsprungur og freðmýrar eru afleiðingar sömu verkana.RofGrunnvatnsrofLega grunnvatns er mjög háð bergtegundum en leitar jafnan undan bratta. Við vissar aðstæður, vegna jarðlagahalla, basaltganga eða bergsprungna, sprettur það fram sem lindir. Gvendarbrunnar eru dæmi um slíka uppsprettulind.ÁrrofRof af völdum rennandivatns er áhrifamest útrænu aflana, skiptir þá mestu hvort vatnið sé hreint og straumhraði. Hreint vatn, í lindarám brýtur lítið á föstu bergi nema í fossum og kröppum bugðum áa. Jökulár og dragár eru duglegri við að era fram veðrað efni og grafa sig niður í berg. Gil og gljúfur eru dæmi um rof vegna ungra vatnsfalla en v laga dalir eru afleiðingar eldra rennslis. Árheyra, aurar og óseyrar myndast vegna veðraðs efnisJökulrofJöklum er skipt í tvo flokka, hjarnjökla sem einkenna heimskautalönd, og skriðjökla. Stóru íslensku jöklarnir eru hjarnjöklar en af þeim ganga miklir skriðjöklar. Jöklar skríða undan eigin þunga og flytja með sér bergmylsnu sem frosinn er við botn og jaðra þeirraSjávarrofHreyfingar sjávar skiptast einkum í strauma og bylgjur. Hafstraumar eru hægfara að þeir hafa sjaldan áhrif áa fast berg og sama má segja segja um sjávarfallastrauma nema í þröngum sundum og á landgrunninu. Bylgju hreyfingar, öldur og brim, eru mun áhreifameiri.VindrofMargir íslendingar kannast við áhrif uppblásturs á jarðvegi sem er til vegna þess að skógur hefur horfið af stórum hluta landsins. Uppblástur hefst gjarnan við bakka farvega sem myndast hafa við úrfelli eða snjóleysingar. Vindur getur einnig sorfið berg eða gróður þegar hann ber með bergmylsnur.SkriðuhlaupAurskriður, grjóthrun, bergskriður og snjóflóð eru velþekkt skriðhlaup á Íslandi. Í skriðhlaupum má segja að áhrif þyngdaraflsins á rof séu augljósust þótt aðrir þættir þurfi að bætast við.

Heimildir: http://www.visindavefur.is/svar.php?id=3815

Orri Ársælsson 9.bekk

 

Innræn öflInnræn öfl eru þau stórbrotnu öfl sem koma úr iðrum jarðar t.d. eldgosum og jarðskjálftum.Vegna innrænna afla er yfirborð jarðar ójafnt og á sífelldri hreyfingu.Hreyfingar jarðskorpufleka valda jarðskjálftum þegar þeir rekast á eða nuddast saman. LandrekJarðskorpan er myndun af svonefndum jarðskorpuflekum sem hreyfast hver gagnvart öðrum. Þessi lárétta hreyfin jarðskorpuflekanna á yfirborði jarðar kallast landrekJarðskorpflekarSjö stærstu jarðskorpuflekarnir þekja yfir 94% af yfirborði jarðar og aðrir minni flekar þekja þau 6% sem upp á vantarBergtegundirSteindir eða steintegundir eru hinar nátturulegar byggingareiningar allra bergtegunda á jörðinni. Flokkarnir kallast Storguberg, Setberg og myndbreyt berg.EldgosÍ möttlinum, næst jarðskorpunni er seigfljótandi efni sem kallast kvika. Þegar breytingar verða á jarðskorpunni eins og t.d. við jarðskjálfta getur kvikan brotist upp yfirborð jarðar.

Gestur Einar 9. bekk